ავტობიოგრაფიული ჟანრი: საზღვრების დადგენის მცდელობა

1. 1. fiqcionalurobis problema – faqtualuri da fiqcionaluri Txrobis teqstobrivi, semantikuri da pragmatuli niSnebi

literaturismcodneobaSi fiqcionalurobis arsebiTad sami Teoria gamoiyofa: 1) enobrivi 2) semantikuri da 3) pragmatuli[1]. faqtualuri da fiqcionaluri avtobiografiuli Txrobis erTmaneTisagan gasarCevad am konceptTa hoiristikuli mniSvneloba mokled unda warmovadginoT.

1)        enobrivi konceptebis mizania, fiqcionaluroba teqstis formaluri maxasiaTeblebis mixedviT ganisazRvros. amgvar formalur maxasiaTeblebs ganekuTvneba kete hamburgeris “epiuri preteritumi”, Sinagani samyaros gansaxovnebis garkveuli formebi (am kriteriums gamoyofen koni da Jeneti),  specifikurad literaturuli ena an enis poeturi Rirseba.[2] es formaluri elementebi fiqcionalur teqstebSi ufro xSirad gvxvdeba, vidre arafiqcionalurSi. Tumca unda aRiniSnos, rom fiqcionaluri da arafiqcionaluri teqstebis calsaxa gamijvna SeuZlebelia. ase magaliTad, fiqcionaluri teqsti SeiZleba Segnebulad Tavs aridebdes “poetur” enas. harald vainrixi miiCnevs, rom poeturi enis gamoyeneba SeiZleba iyos “saorientacio niSani” (1975: 526), romelic teqstis fiqcionalur statusze mianiSnebs. Tumca es sulac ar niSnavs imas, rom sapirispiro SemTxvevaSi, amgvari niSnis ararsebobisas, aucileblad faqtualuri Txrobaa mocemuli.

enobriv maxasiaTeblebze orientirebuli kidev erTi konceptis Tanaxmad, fiqcionaluroba _ esaa fenomeni, romlis arseboba avtorisa da mTxrobelis erTmaneTisagan gamijvnas gulisxmobs.[3] unda aRiniSnos, rom Teoriulad amgvari gamijvnis dasabuTeba SeuZlebelia, radgan avtorsa da mTxrobels Soris mimarTebis dadgena konteqstis, parateqstuli informaciis qonas ukavSirdeba, anu teqsts miRma arsebuli realobaa.

kete hamburgeris naSromiT “poeziis logika” daiwyo da 60-ian-70-ian wlebSi intensiuri gaxda diskusia imis Sesaxeb, arsebobs Tu ara Sidateqstobrivi kriteriumi faqtualuri da fiqcionaluri teqstebis gasarCevad.[4] poststruqturalistur da dekonstruqciuli TeoriebSi es problema daZleulad Canda, roca 1990-ani wlebidan moyolebuli doroTe konma da Jerar Jenetma xelaxla gaaaqtualures. orive maTgani yuradRebas amaxvilebs istoriografiul da fiqcionalur TxrobaTa sxvaobaze.Aam sxvaobis ganmsazRvrel kriteriumad ki isini Sinagan perspeqtivas gamoyofen.

istoriografiaSi amgvari pasaJebi dokomenturad unda dasabuTdes (werilebiT, UdRiurebiT a.S.) da parateqsturi informaciiT  gamyardes. winaaRmdeg SemTxvevaSi, is hipoTetur xasiaTs miiRebs[5]. orive Teoretikosi Tanxmdeba, rom faqtisa da fiqciis garCeva mxolod parateqsturi informaciis gaTvaliswinebiTaa SesaZlebeli, mxolod am gziT xerxdeba avtorisa da mTxrobelis identifikacia.

konisaTvis Txrobis fiqcionaluroba ukavSirdeba fokalizacias. am konceptiT igi upirispirdeba barbara hernStain smits, romelic (On the Margins of Discours) fiqcionalur Txrobas “naturaluri diskursis”, arafiqcionaluri Janrebis imitaciad miiCnevs. henStain smitiseuli fiqcionalurobis gageba metyvelebis TeoretikosTa, jon austinisa da jon sirles, cnobil ganmartebas efuZneba, romlis Tanaxmad, fiqcionaloba imitirebuli metyvelebis aqtia. fiqciisa da fsevdometyvelebis aqtis gaTanabreba (pretended assertion” [sirle 1975: 324) referencialuri diskursis imitacia, konisaTvis misaRebia mxolod me-Txrobis situaciaSi.Mmiuxedavad amisa, koni daJinebiT amtkicebs, rom avtobiografiuli Txrobis dros SesaZlebelia faqtualurisa da fiqcionaluris mkveTrad gamijvna. parateqsturi informaciis ararsebobis SemTxvevaSi, bolo instancia mkiTxvelia, romelmac intuiciurad unda gansazRvros, teqsti avtobiografiaa Tu kvaziavtobiografia. magram saTanado kriteriumTa ararsebobisas, faqtobrivad, SeuZlebelia amgvari definicia.

garda amisa, uguleblyofilia is problemac, rom fiqcionalurobisa da simarTlis gageba istoriulad cvalebadia.[6] koni ar iTvaliswinebs arc fiqcionaluri da faqtualuri Txrobis formebis urTierTzegavlenas, maSin roca fiqcionaluri avtobiografiis formireba komleqsuri xasiaTisaa da is “formalur mimesisze” ar daiyvaneba. amasTan, faqtualuri “Janrobrivi modelebi” ucvleli mocemuloba araa da maTi diaqronuli ganviTareba mimdinareobs fiqcionaluri variantebis parelelurad; metic, isini erTmaneTze gavlenas axdenen.

msgavs daskvnamde midis Jerar Jenetic Tavis naSromSi “fiqcionaluri Txroba, faqtualuri Txroba” (1991). misTvisac heterodiegeturi Txrobis farglebSi faqtualurisagan fiqcionaluris garCevis kriteriumad fokalizaciis garkveuli formebi, “modusebi”, warmodgeba. mas hamburgeris kriteriumebi aradamajereblad miaCnia, radgan fiqcionalurobis niSnebi, fiqcionaluris garda, faqtualuri Txrobis garkveul formebSic SeiZleba Segvxvdes. Jeneti iziarebs sirles mosazrebas, romlis Tanaxmadac, yovelgvari fiqcia arafiqcionaluri metyvelebis erTgvari mibaZvaa.

doroTe konisa da Jerar Jenetis daskvnebs arsebiTad Tanxvdeba filip leJonis avtobiografiis struqturalisturi Teoria, romelic dRemde aqtualuria. isic faqtualur da fiqcionalur Txrobas gareliteraturuli kriteriumebiT mijnavs, Tumca dRes ukve samecniero literaturaSi axali tendenciac ikveTeba _ faqtualursa da fiqcionalur Txrobas erTmaneTisgan ar ganarCeven. amis naTeli dadasturebaa monika  fludernikis mier SemuSavebuli kategoria “eqsperimentaluroba”, romelic imas gulisxmobs, rom yovelgvari Txroba arsebiTad “fiqcionalurobis” Semcvelia.

2)   semantikuri Teoriebi fiqcionalurobis niSnebs ukavSireben ara diskurss, aramed - teqstis Sinaarss. amgvari konceptebis Tanaxmad, fiqcionaluri diskursi fsevdoreferenciulia. Sinaarsis TvalsazrisiT ki yuradReba eqceva imas, rom fiqcionaluri teqstisPprotagonistebs, adgilebsa da movlenebs fiqcionaluri samyaros miRma analogi ar moeZebnebaT.[7] Tumca, isic faqtia, rom fiqcionalur teqstebSi istoriuli pirebi da adgilebic gvxvdeba, anu iseTi elementebi, romelnic gareteqstobriv realobaze mianiSneben. amdenad,   Sinaarsobrivi elementebis mixedviT fiqcionalurobis erTmniSvnelovani gansazRvra SeuZlebelia. homodiegeturi Txrobisas semantikur doneze aseTi sxvaoba arsebobs mxolod maSin, roca  me-mTxrobeli sagani an cxovelia (amis magaliTad gamodgeba apuleusis “metamorfozebis” mTxrobeli viri).[8]

3) rogorc vnaxeT, fiqcionalurobis enobrivi da semantikuri konceptebi aradamajerebelia. samecniero literaturaSi gansakuTrebiT  dasabuTebuli Cans fiqcionalurobis pragmatuli Teoria, romlis mixedviT, fiqcionaluroba _ esaa enobrivi komunikaciis konvencionalizebuli specifiuri forma,[9] anu fiqciasa da arafiqcias Soris sxvaoba teqstis komunikaciur konteqstzea damokidebuli. zigfrid Smidti  erTmaneTisagan ganasxvavebs yoveldRiuri yofis komunikaciur sistemas da literaturul-esTetikuri komunikaciis sistemas, romelTac specifikuri kanonzomierebebi axasiaTebT. pragmatuli Teoriebis Tanaxmad, fiqcionaluroba teqstisaTvis obieqturad damaxasiaTebeli niSani ki araa, aramed fiqcionalizebis aqtis Sedegad teqtisaTvis miniWebul xarisxi. amgvari “fiqcionalizebis aqtSi” CarTulia rogorc mwerali, ise - recepienti.AimisaTvis, rom Cafiqrebuli fiqcionaluri xasiaTi mkiTxvelma saTanadod aRiqvas, mweralas SeuZlia, is teqstobrivi niSnebi Seqmnas, romlebsac kiTxvis strategiebs warmoadgens. fiqcionalurobis es niSnebi erTgvari “kiTxvis startegiebia”, TavisTavad cxadia isic, rom es miniSnebebi mkiTxvelma SeiZleba arasworad gaigos an saerTod yuradReba ar miaqcios. damatebiT, gasaTvaliswinebelia ori garemoeba: amgvari niSnebi yovelTvis erTmniSvnelovani araa da isini zegavlnis unaris mqone xdeba mxolod parateqsturi an konteqsturad gansazRvruli recefciis farglebSi. swored es garemoeba ganapirobebs imas, rom istoriuli da sociokulturuli faqtorebi “fiqcionalurobis” ganmartebisaTvis mniSvnelovania da Sesabamisad, termini fiqcionaluroba istoriulad cvalebadia.

rogorc vnaxeT, faqtualuri da fiqcionaluri avtobiografiebis gamijvna konvencias efuZneba, rasac filip leJoni “avtobiografiul faqts” uwodebs. avtobiografiis axali Teoriebi sawinaaRmdegos amticebs. maT Tanaxmad, sakuTari cxovrebis istoriis gaxseneba da misi teqstad qceva, sityvier formaSi gadayvana Zalauneburad fiqcionalurobasTan wilnayaria (Sdr. eakini 1985). sirTules qmnis isic, rom postmodernistulma fiqcionalurma teqstebma damatebiT hibriduli weris teqnika daamkvidres, riTac romanis fiqcionalurobis problema kidev udro Znelad gansasazRvri xdeba. avTenturi da fiqcionaluri biografiuli faqtebi erTmaneTs enacvleba da Txrobis amgvari forma stilizebul saxes iRebs. am fenomens avtofiqciasac uwodeben (termini daamkvidra sergei dubrovskim 1977).

modernistuli teqstebis mizania avtobiografiuli Janris parametrebis revizia: kerZod, ganvlili cxovrebis istoriis avTenturobis kriteriumad sworxazobriv-qronologiuri modusis primatis moSla.[10]

avtobiografiuli teqstis weris ragvarobis Secvla avtobiografiuli Txrobis recefciis ragvarobis cvlilebasac iwvevs. marTalia, avtobiografiis mkiTxvelma apriorulad icoda avtobiografiuli Txrobis potenciuri (da nawilobrivi) fiqcionalurobis Sesaxeb, magram mainc arsebobda konvenciuri molodini, rom avtobiografi cdilobs sakuTari cxovreba, realobis Sesabamisad, minimum ise, rogorc es mis mexsierebaSi arsebobs, aRweros. sxva sitvebiT rom vTqvaT, mkiTxveli moeloda Segnebulad daumaxinjebel, gamonagonisagan Tavisufal warmodgenas. avtobiografia iZleoda pirovnebis intimur portrets, romelic avtobiografiuli aqtis Sedegad mianiSnebda misi cxovrebis istoriis Rirebulebaze da aqedan gamomdinare, droisa da mkiTxvelis interesebis ekvivalenturi iyo. iseT avtobiografiul teqstebSi, rogoricaa, magaliTad rusos aRsarebani, sagangebod aRiniSneboda, rom sakuTari cxovrebisa da pirovnulobis aRwerisas mwerlebi arc arafers malavdnen da arc arafers alamazebdnen. amgvari deklarirebuli gulwrfeloba mkiTxvelis TvalSi avtobiografiul Janrs mimzidvels xdida, Tumca garkveulwilad erTgvar skefsissac aCenda: avtobiografiebi arcTu iSviaTad iwereboda imisaTvis, rom zegavlena moexdina, aqedan gamomdinare, gulwrfelobis xazgasma garkveul eWvsac iwvevda. mkiTxvelis molodinis ambivalenturobas, rasac skepsissa da ndobas Soris meryeoba ganapirobebda, teqsti ganamtkicebda. avtobiografia rogorc “intimuri” xelovneba, recefciis kompleqsurobis safuZvels qmnida. amis miuxedavad, avtobiografiis centralur paradigmad iTvleboda Teza, rom mocemuli iqneboda cxovrebis Sesaxeb avTenturi uwyeba.

mTxrobelis, rogorc Txrobis wyaros, avtoritetis ugulebelyofa SeuZlebelia. postmodernistuli avtobiografiuli Txroba  warimarTeba poststruqturalisturi Teoriebis Sesabamisad, romelTa mixedviT, avtobiografiuli Txroba aucileblad fiqcionaluri xasiaTisa. aqedan gamomdinare, teqstis intencia (informaciis utyuarobis xazgasma) ararelevanturia. mkiTxvels ukve ganvlili cxovrebis istoria ki ar ainteresebs, aramed Tavad avtobiografiuli aqti; misTvis avtobiografis awmyoa mniSvnelovani, xolo warsuli imdenad xdeba Rirebuli, ramdenadac is konstruirdeba (da ara _ rekonstruirdeba).Aamas Tanamedrove avtobiografiebis analizis safuZvelze damajereblad asabuTebs susana egani (1999). dRes postmodernisti avtobiografi mkiTxvelTan ki ar amyarebs kavSirs, aramed sakuTar TavTan rogorc “sxvasTan”Aan “sxvebTan”.

daskvnis saxiT unda iTqvas, rom aqc pragmatuli Teoriebia absoluturad universaluri gza faqtualuri da fiqcionaluri avtobiografiebis gasamijnavad.

1.2. avtobiografiuli Txroba referencialurobasa da fiqcionalurobas Soris

mas Semdeg, rac avtobiografia arsebobs, misi realurobis sakiTxi mudmivad aqtualuria. Tumca, jer kidev 1968 wels Stefan Sapiro aRniSnavda, rom literaurismcodneoba avtobiografiis kvlevisas Janris fenomens ugulebelyofda. mogvianebiT am sakiTxze diskusia gaimarTa da gamoiyo ori ZiriTadi mimarTuleba. erTis mixedviT, avtobiografiis Janrobriv maxasiaTeblad mis referencialuroba, meoris mixedviT ki fiqcionaluroba miiCneva. es mimarTulebebi radikaluri xasiaTisaa. ucnauri isaa, rom marTalia, orive SemTxvevaSi saubaria avtobiografiuli Txrobis ragvarobaze, magram ugulebelyofilia iseTi mniSvnelovani disciplinis gamocdileba, rogoricaa naratologia. mixeil Seringhami aRniSnavs, rom avtobiografia damokidebulia “Txrobis Sesaxeb winaswar arsebul warmodgenaze” (1993, 23).

am xarvezis gaTvaliswinebiT, logikuri Cans ukanasknel periodSi formirebuli mesame Teoriis arseboba, romelic, erTi mxriv, kvlevas kognitur naratologias afuZnebs da meore mxriv, pirveli ori radikaluri mimarTulebis poziciaTa morigebas cdilobs. am Teoriis fuZemdebelni arian jeims olnei da pol eakini.

·                     zemoT aRniSnuli pirveli mimarTuleba avtobiografiul kritikas gansazRvravda 1970-ian wlebamde. es mimarTuleba Camoyalibda vilhelm dilteis TanamoazreTa Soris, romelnic Janrs hermenevtikul-idealistur safuZvelze gaiazrebdnen. isini avtobiografias ganixilavdnen rogorc istoriografiis subieqtur formas, romelic biografiisa da koleqtiuri istoriografiis damatebas warmoadgenda (amis naTeli magaliTia dilteis metafora: cxovrebis mdinare, romelic istoriis zRvas erTvis). mosazreba, romlis Tanaxmadac, avgustine avtobiografiuli formis damamkvidreblad miiCneva, efuZneba im Tvalsazriss, rom avtobiografia _ esaa dasavluri qristianuli kulturis specifikuri aspeqti da identobisa da pirovnebis dasavluri gagebis gamoxatuleba. amgvari istoriuli interesi imavdroulad dakavSirebuli iyo teqstis mTlianobis moTxovnasTan, romlis farglebSic fsiqologiuri  da esTetikuri faqtorebi erTmaneTs erwymis. avtobiografiis hermenevtikul-idealisturi Teoriis Tanaxmad, avtobiografia - esaa mTliani da avtonomiuri subieqtis avTenturi gansaxovneba. tradiciuli avtobiografiuli kritikisaTvis damaxasiaTebelia im sanimuSo teqstTa kanonis gansazRvra, romelnic individualuri cxovrebis maqsiamlurad srulyofil suraTs iZlevian. amgvari teqtsebi, upirveles yovlisa, rusos “aRsarebani”, goeTes “poezia da sinamdvile”, milis “avtobiografia”, noimanis Apologia Pro Vita, erTdroulad istoriul da amave dros, TavianTi epoqebis uTvalsaCinoes nawarmoebebad miiCneoda. isini Janrobrivi modelebis funqcias asrulebdnen da maT  ukavSirdeboda avtobiografiis Mcentraluri paradoqsi: cxovrebis zogadi aRweris idealuri forma individis ganumeoreblobis gansaxovnebas unda dafuZneboda.

vilhelm dilteisaTvis “avtobiografia _ esaa [...] cxovrebis Semecnebis umaRlesi forma”. misi azriT, avtobiografia TviTCaRrmavebis Sedegad Semecnebuli adamianuri arsebobis sazrisis gansaxovnebaa. is cxovrebiseuli gamocdilebis struqturirebis procesi ki ar aris, aramed avtobiografiis Seqmnamde miRebul gamocdilebas efuZneba.

avtobiografiis hermenevtikul gaazrebas ganavrcobs jorj gusdorfi. gusdorfisaTvis avtobiografia – iseve rogorc dilteisa da misi mowafis miSisaTvis – specifikuri kulturuli da aprobirebuli Janria, romlis istorias dasavluri avtobiografiuli tradiciis Sedevrebi (avgustines, rusos, goeTes, milis, noimanisa da sxvaTa teqstebi) qmnian. Tumca avtobiografiis literaturuli Rirseba, anTropologiurTan SedarebiT, meorexarisxovania: avtobiorgafiis Seqmnis motivacias qmnis calkeuli pirovnebis cnobierebis gasagneba, romelic imavdroulad istoriul-kulturul mTlianobas aireklavs. avtonomiuri subieqtis ganumeorebloba mniSvnelovania ingliseli mecnieris roi paskalisTvisac. es ukanaskneli damatebiT aRniSnavs, rom cxovrebis seleqciur gansaxovnebaSi konstriurdeba umaRlesi rangis avtobiografiuli sinamdvile.

samecniero literaturaSi jer kidev diskusiis adreul etapze referencialurobis garegnul kriterums WeSmaritebis Sinagani kriteriumebi Caenacvla.Aamgvari damokidebulebis Sedegi iyo is, rom avtobiografiis stils, rogorc individualurobis gamoxatulebas da am individis avTenturobas, didi yuradReba mieqca. Semdegi mniSvnelovani etapi avtobiografiuli Teriis ganviTarebaSi iyo is, rom WeSmaritebis kriteriumad avtobiografiuli gansaxovnebis mTlianoba iqca, rac, Tavis mxriv, uaxlovdeba Tvalsazriss, rom avtobiogarfiisaTvis umaRlesi rangis sinamdviled SeiZleba fiqcionaluroba miviCnioT. istoriulad am mosazrebis damkvidreba ukavSirdebagoeTes, romlis avtobiografia poezia da sinamdvile ukve saTaurive mianiSnebs imaze, rom fiqciis saSualebiT SesaZlebelia umaRlesi rangis siamdvilis Semecneba (qarTul sinamdvileSi amis klasikuri magaliTia sulxan-sabas “sibrZne sicruisa”).

gustorfiTa da paskaliT sruldeba avtobiografiis transcendenturi gaazreba, romelic winaswar formirebuli, homogenuri subieqtis arsebobas gulisxmobs. Semdegi periodis avtobiografiuli kritika ufro metad yuradRebas amaxvilebs testis meSveobiT subieqtis formirebaze.

filip leJonma SeimuSavaAavtobiografiis struqturalisturi Teoria, romelic teqstis wakiTxvis ragvarobas ukavSirdeba. am Teoriis Tanaxmad, Janrobriv elementad cxaddeba avtorsa da mkiTxvels Soris SeTanxmeba. mTel process leJone avtobiografiul aqts uwodebs. avtobiografiuli sinamdvilis garteqstobriv sinamdvilesTan identifikaciis saSualebad leJoni avtobiografiuli teqstis formalur maxasiaTeblebs miiCnevs. leJoni gamokveTs referencialurobis kidev erT Strixs, esaa interesi adamianuri istoriisadmi, romelic qronologiuri TanmimdevrobiT aRiwereba. mecnierisaTvis referencialuroba ar gulisxmombs gareteqstobrivi sinamdvilis dublirebas. avtobiografiul subieqtsa da mis gareteqstobriv referents Soris mimarTeba interaqciulia, es mimarTeba ki pirobiTad im sivrceSi warimarTeba, romelsac avtoris, teqstisa da mkiTxvelis urTierToba qmnis, anu sxvanairad rom vTqvaT, referencialuri identifikacia konvencias efuZneba.   

leJonisaTvis avtobiografiasa da romans Soris, referenciurobis TvalsazrisiT, TvalsaCino zRvari gadis. fiqciisagan gansxvavebiT,  avtobiografiaca da biografiac garesinamdviles ganasaxovneben. leJonis Tanaxmad, avtobiografiis ragvarobis gasaazreblad arsebiTia imis gaTvaliswineba, rom avtori, mTxrobeli da protagonisti erTi da igive piria. rac Seexeba romans, mas, marTalia, SeuZlia avtobiografiuli diskursis imitireba, magram es ar iqneba avtobiografiuli faqti, radgan avtori da mTxrobeli sxvadasxvaa. am tipis  nawarmoebSi mocemulia arareferenciuli sinamdvile.Aavtobiografiis monaTesave Janrebic, rogorebicaa mogonebebi, biografia, avtobiografiuli leqsi, avtoportreti ver qmnian avtobografiul faqts.

miuxedavad imisa, rom leJonis stuqturalistur konceptsPpostruqturalistebis mwvave kritika mohyva, man, zogadad, Janris formis gansazRvraSi didi wvlili Seitana.

elisabed brussac avtobiogrfiis umniSvnelovanes maxasiaTeblad avtorisa da mTxrobelis identuroba miaCnia, referencialuroba da teqstis miRma arsebuli, gansaxovnebamde formirebuli pirovnuli identoba misTvisac ucvleli kategoriebia. sayuradReboa, rom brusisaTvis avtobiografiauli Janris definicia ufro metad funqciis gansazRvras ukavSirdeba, vidre - formisas. amiT avtobiografiis TeoriaSi axali mimarTuleba Cndeba, romelic Janris Tanamedrove ganmartebisaTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania.

rogorc vnaxeT, leJonisa da brusis konceptebi avtobiografiis garteqstobriv sinamdvilesTan identificirebis aucileblobasa da avtobiografiis warsul ganzomilebas efuZneba. amgvari poziciisagan gansxvavebiT, erTi jgufi mecnierebisa dainteresebulia ara imdenad cxovrebis naratiuli gansaxovnebiT, ramdenadac - nawarmoebis intenciiT: ase magaliTad, uiliam SpengemanisaTvis (1980), riCard koesa (1980) da linda petersonisaTvis avtobiografia cxovrebis gansaxovnebis saSualeba ki araa, aramed  - TviTSemecnebis instrumenti. linda petersonis azriT, garkveul mecnierTa nawerebSi TavCenili tendencia, romlis Tanaxmad, avtobiografia fiqcionaluri formisaa da romanis erT-erT variants warmoadgens, ugulebelyofs am or formas Soris arsebul mniSvnelovan sxvaobas: romanSi dominanturia Txroba, “TviTgamoxatva” da TviTgansaxovneba, maSin roca bibliur hermenevtikaze orientirebuli avtobiografia sakuTari cxovrebis interpretaciiT gamoirCeva. am TvalsazrisiT, naratiuli formis micema sulac araa arsebiTi. am garemoebis aRniSvniT petersoni me-19 saukunis avtobiografiasa da romans erTmaneTisagan mkveTrad mijnavs. unda aRiniSnos, rom amgvar mosazrebasac saTanado kritika mohyva samecniero wreebSi, ikveTeba, rom linda petersoni ugulebelyofs imas, rom me-19 saukuneSi romanisa da avtobiografiis Txrobis formebis urTierTmonacvleoba gansakuTrebiT iyo gavrcelebuli.

·                     avtobiografiis dekonstruqciuli Teoria esencialisturis paralerulad viTardeboda. bartisa da fukos mier “avtoris” fenomenis ugulebelyofam mravalmxrivi gavlena iqonia avtobiografiis kritikaze. marTalia, barts uSualod avtobiografiaze araferi dauweria, magram misi naSromebi gansakuTrebiT releveanturia amgvari kritikisaTvis. barti erTmaneTisagan ganacalkevebs  pirovnul ganzomilebas (avtoris emociebsa da intenciebs) da teqsts. diskursi avtoris adgils ikavebs, rac imas niSnavs, rom simZimis centri pirovnebidan teqstis maxasiaTeblebze gadadis. amitomac dekonstruqciuli TeoriebisaTvis yvelaze karg samuSao masalas warmoadgens axali romani, romelic teqstze dafuZnebul subieqts amkvidrebs. amgvari subieqti istoriulobisa da referenciulobisagan damoukidebelia.

froidisa da lakanis modelebze dafuZnebul avtonomiuri, mTliani subieqtis (avtobiografiis referentis) poststuqturalistur dekonstuqcias  jefri melmani (1974), luiz renza (1977), pol demani (1979) da mixeil sprinkeri avtobiografiuli teqstebis safuZvelze warmoaCenen. dekonstruqciuli Teoriebis Tanaxmad, “pirovnuli me” mxolod fiqciaa, ramdenadac misi erTaderTi referenciuli konteqsti is specifikuri diskursia, romelSic igi vlindeba. pol de mani dekonstruqciul Teorias aviTarebs wignSi “avtobiografia rogorc niRabTa TamaSi”, romelic yvelaze metad citirebadia. de mani cdilobs warmoaCinos, rom avtobiografias sinamdvilesTan aranairi referencialuri kavSiri ar aqvs., is mxolod referenciis iluzias qmnis. realurad, amtkicebs de mani, avtobiografiis referencialuri statusi warmoaCens, rom yovelgvari referencia fiqciaa. de manisaTvis miuRebelia farTod gavrcelebuli azri imis Sesaxeb, rom avtobiografia formirdeba pirovnebis mier ganvlili cxovrebis safuZvelze, igi miiCnevs, rom ganvlili cxovreba pirvelad swored avtobiografiuli proeqtis saSualebiT formirdeba da ganisazRvreba:

vixsenebT ra, rom yovel qmedebas garkveuli Sedegi mohyveba, gvgonia, rom avtobiografiuli teqstic  ganvlili cxovrebis meqanikuri gaerTianebaa., magram gana aseTive damajereblobiT ar SeiZleba iTqvas, rom avtobiografiul Canafiqrs ZaluZs, ganvlili cxovrebis konturebi realuri faqtebis mouwesrigebeli simravlisagan gamokveTos?

amasTan, avtobiografiis Janrobrivi klasifikacia, de manis azriT, xelovnuria da Janrebis definiciis klasikur models ar Seesabameba, is ganvlili cxovrebis aRqmis “bunebrivi” kategoriaa: “avtobiografia _ es Janri ki araa, aramed kiTxvisa da Semecnebis ragvaroba, romelic, garkveuli sazomiT, yvela teqstSi gvxvdeba. amgvarad, rogorc poier-bernhardi aRniSnavs, avtobiografiuli komunikaciis modeli recefciis kuTxiT sustdeba¡(1996: 13). es aspeqti safuZvlad daedo jonaTan loesbergis avtobiografiul koncepts, romelic teqstis referencialurobisa Tu fiqcionalurobis gansazRvris erTaderT instanciad mkiTxvels miiCnevs (loesbergi 1981, 1986).

dekonstruqciuli Teoriebi avtonomiuri da winaswar, teqstis Seqmnamde formirebuli subieqtis sapirispirod, teqstis doneze formirebuli subieqtis arsebobas miiCneven realurad. yvelaze mniSvnelovani kritika, romelic amgvarma damokidebulebam daimsaxura, aris istoriuloba, rac modernistuli Tu postmodernistuli avtobiografiuli teqstebis ganzogadebul, absolutizebul analizs efuZneba. amgvari kritikis naTeli magaliTia jefri melmaniseuli analizi marsel prustis, mixeil lairisis, Jan pol sartrisa da klaudia levi-strosis avtobiografiuli teqstebisa. am teqstebis safuZvlze warmoCenilia is sirTule, romelic biografiuli monacemebis avtobiografiul ganzomilebaSi gatanas, maTTvis naratiuli formis miniWebas ukavSirdeba. sakuTari cxovrebis gansaxovnebis problemurobas xazs usvams luis renzac. man avtobiografiis dekonstruqciuli Teoriis ganviTarebaSi mniSvnelovani wvlili Seitana. renza am sirTules asabuTebs diqotomiis gamokveTiT, romelic avtobiografebsa da maT mier Seqmnili teqstebis subieqtebs Soris arsebobs; es faqtori avtobiografiul aqtze uciloblad gavlenas axdens.

avtobiografiis dekonstruqciuli Teoriis  kidev erTi mniSvnelovani aspeqtia is, rom anaqronul epistemes  avtobiografiis ganuyofel nawilad miiCneven. am Tvalsazriss yvelaze naTlad ayalibebs mixeil sprinkeri statiaSi, romelsac saintereso qvesaTauri aqvs: “avtobiografiis dasasruli”: “avtobiografia da avtoris koncepti erTisa da imave epistemes produqtia” (1980: 325). es aqtualobadakarguli episteme, sprinkeris mixedviT, efuZneba terminebs “subieqti”, “TviT” da “Aavtori”.( 326). msgavs daskvnamde midis pol jeic, romelic avtobiografiul gansaxovnebis Seswavlas uordsvorsiT iwyebs, karlilesa da nicSes avtobiografiul teqstebsac momoixilavs da kvlevas bartiT asrulebs. misi dakvirvebiT, es procesi epistemologiuri cvlilebis Sedegad sul ufro fiqcionalur xasiaTs iRebs. Aavtobiografiisa da istoriulobis krizisi jeisaTvis epistemologiuri paradigmis cvlilebisa Sedegia.

avtobiografiaze deridas calkeuli mosazrebebis sruli analizi am Tavis farglebSi SeuZlebelia. amitom sakmarisia ganisazRvros, rom am mosazrebebSi avtobiografiuli weris centraluri aspeqtebi axleburadaa ganmartebuli: zRvari “cxovrebasa” da “teqsts” Soris, sakuTari saxelis mniSvneloba, “mes” statusi, (avto-)biografias, rogorc cxovrebis aRwerasa da mexsierebis problemas Soris mimarTeba.…am TvalsazrisiT gansakuTrebiT sayuradReboa deridas msjeloba nicSes avtobiografiul teqstze, romelic sxvadasxva Teoretikosis mier rogorc aranaratiuli, mxolod introspeqtuli teqsti, avtobiografiul kanonTan Seusabamod miiCneoda. deridam nicSes es teqsti axleburad gaiazra: man mogvca avtobiografiis imgvari koncepti, romlis Tanaxmad, ავტო ბიოს ნაწილი, მისი კუთვნილებაა აღარაა (ამგვარი კუთვნილების გამომხატველი იყო გამონათქვამები: „ისტორია ჩემი ცხოვრებისა“). ავტობიოგრაფია უფრო მეტად მიემართება იმ პროცესს, რომლის ფარგლებშიც მთხრობელი საკუთარ ისტორიას თავისსავე თავს უყვება და საკუთარ თხრობასუგდებს ყურს.

დერიდასათვის ავტობიოგრაფია იქცევა „ოტობიოგრაფიად“,[11] მთხრობლის ავთენტურ დისკურსად, აუტისტურ დისკურსად, რომელიც მუდმივად საკუთარ თავს უსმენს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ის ყალიბდება ავტორეფერენციალურ, იდენტობის მუდმივად ხელახლა მაფორმირებელ დისკურსად.

ავტობიოგრაფიის დეკონსტრუქციული თეორიები ჟანრის ახალ თეორიებში ორი მნიშვნელოვანი თვალსაზრისით დაფუძნდნენ: 1) პოსტმოდერნისტი კრიტიკოსები, როგორიცაა _ იჰაბ ჰასანი _ ავტობიოგრაფიის ავტორეფერენციურობას განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობენ, დეკონსტრუქციული თეორიებისაგან მნიშვნელოვნად უნდა იყვნენ დაკვალიანებული: „ავტობიოგრაფია _ ეს შეუძლებელი და მკვდარი _ ფორმაა [...] შეუძლებელია იმდენად, რამდენადაც, როგორ შეიძლება განვლილი ცხოვრება თავისთავად მეტყველი გახდეს ისე, რომ თავისსავე მრავალშრიან ჰერმენევტიკულ არეალში არ დასრულდეს?“ (ჰასანი 1987: 147). 2) დეკონსტრუქციულ თეორემათა კვალი შეიძლება დავინახოთ ა/ბ-ისადმი სოციო-კულტურულ ინტერესში, რომელიც ძირითადად გენდერისა და ეთნიკურობის ასპექტებზე ამახვილებს ყურადღებას.[12] ტერმინ სუბიექტის დეკონსტრუქციულ რევიზიას სოციოკულტურული თეორიებიც ითვალისწინებენ. ინდივიდუალური სუბიექტის ადგილს იკავებს მოსაზრება, რომლის თნახმადაც, სუბიექტი _ ეს არის კულტურული კონსტრუქტი. ასე, მაგალითად, ა/ბ-ში კითხულობენ, შიფრავენ მდედრობით და კულტურულ კოდირებულ „სხვაობას“. ამით კი ა/ბ ახლებურად განიმარტება და ახალი ორიენტირები ჩნდება.

c) 1980-იანიწლებიდანმოყოლებული, ცალკეულშემთხვევებშიკიუფროადრეცავტობიოგრაფიისთეორიისშესახებგამართულდისკუსიაშიგანსაკუთრებით დომინანტური ხდება კონცეპტები, რომლებიც ესენციალისტურ და დეკონსტრუქციულ პოზიციებს აერთიანებენ.ამკონცეპტებისთანახმად, ავტობიოგრაფიაიმდენადლიტერატურულიფორმაკიარარის, რამდენადაც„აღქმისადსაშემეცნებისრაგვარობა“ (ეაკინი 1988: 35). უილიამ ერლი ჯერ კიდევ 1912 წელს წერდა: ონტოლოგიური ავტობიოგრაფია უფრო მეტად ცნობიერების პრობლემაა, ვიდრე ლიტერატურისა. დილტეის, მიშის და გუზდორფის კლასიკურ თეორიებში ეს პოზიცია იკითხება იმდენად, რამდენადაც მათთვის ავტობიოგრაფიის ღირებულება იმდენად დასავლური ცნობიერების უნივერსალურ შემეცნებაში კი არ მდგომარეობს, რამდენადაც მხოლოდ იმ ფუნქციასა და მნიშვნელობაში, რომელიც მას ინდივიდისათვის აქვს. ხოლო დეკონსტრუქციას ეს ახალი კონცეპტები კოგნიტიურ-ფსიქოლოგიური ორიენტირებით ეწინააღმდეგებიან. ავტობიოგრაფიის გააზრებაზე, რომელსაც გვთავაზობენ ისეთი თეორეტიკოსები, როგორებიც არიან ჯეიმს ოლნეი და პოლ ჯონ ეაკინი, მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია პოლ რიკიორის ფენომენოლოგიამ. აქედან გამომდინარე, ავტობიოგრაფიისათვის მისი მნიშვნელობა მოკლედ უნდა განისაზღვროს.

პოლ რიკიორი წიგნში „დრო და თხრობა“  ფაქტუალური და ფიქციონალური თხრობების ყოვლისმომცველ შედარებას  იწყებს ავგუსტინეს „აღსარებანით“.  რიკიორის აზრით, ავგუსტინეს „აღსარებანი“ წარმოადგენს ადამიანური გამოცდილების სპეციფიკურ მოდელს. ეს გამოცდილება იმის გააზრებას ეფუძნება, რომ ადამიანური არსებობა დროსთან არის დაკავშირებული. ინდივიდუალური გამოცდილების დროითი განზომილება აღსარებასა და ფიქციონალურ თხრობას  ერთმანეთთან აკავშირებს. რიკიორის აზრით, თანამედროვე ფიქციონალური თხრობა თვითშემეცნებისათვის მნიშვნელოვან საფუძველს იძლევა. რამდენადაც ამგვარი თხრობითი ტექსტები (კონკრეტულად საუბარია პრუსტისა და ვულფის ნაწარმოებებზე) „კომპოზიციურ დონეზე დროითი თვალსაზრისით გაცილებით უფრო მეტ ინფორმაციას მოიცავენ, ვიდრე ისტორიული თხრობანი“ (რიკიორი 1989: 267). ისტორიულ თხრობაში მოიაზრება კონვენციონალური ავტობიოგრაფიებიც მათი ჰომოგენური სტრუქტურით. რეფერენციალურობა აქ, ფიქციონალურ ლიტერატურაში, გარეგნული სინამდვილიდან ტექსტის სამყაროში ინაცვლებს. აქ კი რეფერენცია ფორმირდება იმდენად, რამდენადაც ტექსტი კონკრეტული პიროვნების ცხოვრებას დროსთან დაკავშირებულ ფენომენად აყალიბებს.

რიკიორის ფენომენოლოგიური ჰერმენევტიკა განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს თხრობაში დროის განსახოვნებაზე. აქ დრო, როგორც ეს პირველ ტომშია წარმოჩენილი, აბსრაქტულ-ქრონოლოგიური დრო კი არ არის, არამედ ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით ინდივიდუალურად განცდილი. სტრუქტურული თვალსაზრისით, რიკიორი ნარატივსა და ადამიანური გამოცდილების დროსთან კავშირს შორის პარალელს ავლებს. მე, რომელიც ნარატიული თვითგანსახოვნებისა და თვითშემეცნების შედეგად ფორმირდება, ავტონომიური კი არ არის, არამედ _ პოსტსტრუქტურალისტების საპირისპიროდ _ ტექსტობრივ დონეზე ფორმირებული მე, ნარატიული ინტერპრეტაციის, ანუ ჰერმენევტიკული გამოცდილების რეზულტატი. პოლ რიკიორის აზრით, ცხოვრება არ არის ბიოლოგიური ფენომენი მანამ, სანამ ის ინტერპრტაციის გარეშე რჩება, ხოლო „ინტერპრეტაციისას ფიქცია შემეცნების საშუალებაა.“ ტრადიციულ ტერმინებს: მიმესისი, რეფერენცია და განსახოვნება (ესენი ავტობიოგრაფიის ესენციალისტური თეორიებისათვის ცენტრალური მნიშვნელობისა იყო), პოლ რიკიორი ახლებურად განმარტავს, სხვანაირად შეიძლება ითქვას, რომ მათ ჩაანაცვლებს ახალი ტერმინებით: კონფიგურაცია, რეფიგურაცია. ცხოვრება ანუ ადამიანური გამოცდილება თხრობის შედეგად ყალიბდება. პოლ რიკიორის ნაშრომებს ავტობიოგრაფიის თეორიისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მაშინაც კი, როცა ისინი ჟანრის საკითხებს მხოლოდ ნაწილობრივ შეეხება. ეს მნიშვნელობა, უპირველეს ყოვლისა, იმაში მდგომარეობს, რომ დეკონსტრუქციული ფაზის შემდეგ, რომელიც პანფიქციონალური ხასიათისა იყო (ანუ ყოველგვარ თვითშემეცნებას ფიქციად მიიჩნევდა), რიკიორმა ავტობიოგრაფია კვლავ ისტორიისა და გახსენების ნექსუსში განიხილა. _ ამით მან ავტობიოგრაფიის კვლევას ინტერდისციპლინარული განზომილება შესძინა. მის ნაშრომებში ინდივიდუალური იდენტობის ნარატიული განზომილების ხაზგასმა ავტობიოგრაფიული ტექსტის რეფერენციალურობასთან მიბრუნებას გულისხმობს, მხოლოდ _ ანთროპოლოგიურ, კოგნიტიურ-ფსიქოლოგიურ და ნარატოლოგიურ ჭრილში.

ტერმინ რეფერენციის რენესანსი პრინციპულად უპირისპირდება დეკონსტრუქციის თვითრეფლექსიურ დისკურსს, აგრეთვე ემიჯნება ავტობიოგრაფიის ადრეული თეორიების ესთეტიკურ პოზიციებს, თუმცა, რა თქმა უნდა, ის ავტობიოგრაფიას ფაქტუალური დისკურსის სტატუსს არ ანიჭებს. ავტობიოგრაფიის ორივე უმნიშვნელოვანესი თეორეტიკოსისათვის, ჯეიმს ოლნეისა და პოლ ჯონ ეაკინისათვის, გამოცდილების ნარატიულ კონფიგურაციას განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. მათი კონცეფცია ფენომენოლოგიური ხასიათისაა იმდენად, რამდენადაც მათთვის ავტობიოგრაფია ავტონომიურ სუბიექტს კი არ მიემართება, მისი დუბლირების მიზნით, არამედ ინდივიდუალური იდენტობა ავტობიოგრაფიული აქტის შედეგად ყალიბდება. ტერმინები „მეტაფორა“ და „ფიქცია“, რომელთაც ამ მკვლევრებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვთ, იმაზე მიანიშნებენ, რომ ავტობიოგრაფიული სინამდვილე განცდილი სინამდვილის კონფიგურაციას უკავშირდება. აქედან გამომდინარე, ონეილსა და ეაკინს ამ მენტალური პროცესის თავისებურებანი აინტერესებთ. ავტობიოგრაფია შემეცნების თეორიის კონტექსტში გაიაზრება, რომელიც დინამიკური გამოცდილების შემოქმედებითად მაფორმირებელი სუბიექტის არსებობას ეფუძნება.

წიგნში „საკუთარი თავის მეტაფორები“ (1972) ოლნეი ავტობიოგრაფიას ლიტერატურულ ჟანრად კი არ მიიჩნევს, არამედ - სინამდვილის შემეცნების ინსტრუმენტად. მასთან ყურადღებისცენტრშია “ავტობიოგრაფიული მეთოდი“ და ავტობიოგრაფის აწმყო მდგომარეობა. ავტობიოგრაფის ცნობიერება ქმნის „მეტაფორებს“. ოლნეისთან ეს ის ტერმინია, რომელიც გულისხმობს ყოველგვარ წარმოდგენას სამყაროზე, მოდელებსა და ჰიპოთეზებს, მითებსა და კოსმოლოგიებს, რომელთა მეშვეობითაც ადამიანი საკუთარი გამოცდილების ორგანიზებას ცდილობს. „მეტაფორა არის ის, რისი მეშვეობითაც სუბიექტური ცნობიერება არა მარტო საკუთარ შინაგან, არამედ გარეობიექტურ სინამდვილესაც აწესრიგებს, რამდენადაც ეს ფორმალურ დონეზე შესაძლებელია“. აქედან გამომდინარე, მეტაფორები გარესინამდვილის, ისევე როგორც პიროვნების შინაგანი სამყაროს განსახოვნებისათვის აუცილებელია, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ოლნეისათვის მე, როგორც ასეთი, მხოლოდ მეტაფორაა. რეალურად, ოლნეისეული წარმოდგენა მე-სი ტრადიციულია, იდეალისტური, თუმცა სუბიექტი საკუთარ თავს გამოხატავს ხატოვანი კონსტრუქტებით, რომელთა მეშვეობითაც პიროვნული ცნობიერება წარსულის სპეციფიკური ფორმით კონფიგურაციას ახდენს: „ავტობიოგრაფიული ბიო-სი, შეიძლება ვთქვათ, არსებობს იმდენად, რამდენადაც მას მე ქმნის [...] არც ავტოს, არც ბიოს წერის დაწყებამდე არ არსებობს“ (ოლნეი 1980 a: 22). „ბიოს“ ტრანსფორმაცია ამგვარ მეორე დონის ბიო-ში განაპირობებს ავტობიოგრაფიის სპეციფიკურ „ონტოლოგიას“, რომელიც თხრობის პირველ დონეს და სუბიექტის ისტორიულობას გახსენების შემოქმედებითი აქტის შედეგად ფენომენოლოგიური აწმყოს ფარგლებში ახლიდან აყალიბებს. წარსული მოვლენები ავტობიოგრაფის აწმყო „ცნობიერებაში“ ახლებურად ინტერპრეტირდება. „ისინი ერთმანეთს ქრონოლოგიურად კი არ უკავშირდება, არამედ - მნიშვნელობით“ (ოლნეი 1980 ბ: 247). განცდილი „სინამდვილის“ სპეციფიკური ელემენტები (ადგილი, დრო, პიროვნებები) უნივერსალურ, ზედროულ და „პოეტურ“ განზომილებაში გადადის. ამ მოსაზრებით ოლნეი ავტობიოგრაფიული თეორიის პირველხარისხოვან პრობლემას, კერძოდ, წარსულ და ახლანდელ მე-ს შორის მიმართებას ახლებურად განსაზღვრავს. მეტაფორის მნიშვნელობა ოლნეისთან იმავე ფუნქციას ატარებს, როგორსაც ვაიტესთან ისტორიულ მოვლენათა ნარატიულ სიუჟეტურ თხრობაში ჩართვა. ორივე შემთხვევაში შედეგი ერთია: რამდენადაც ყოველგვარი შემეცნება (ისტორიული ან ინდივიდუალური გამოცდილების გზით) ლიტერატურულ-დისკურსულ სტრუქტურებს უკავშირდება, ზღვარი რეფერენციალურ და არარეფერენციალურ დისკურსებს შორის იშლება.

ეაკინის აზრით, რომელსაც ის ავითარებს წიგნში „ფიქცია ავტობიოგრაფიაში“, „ფიქციები“, ანუ ის ისტორიები, რომელთაც ინდივიდი საკუთარი იდენტობისა და ცხოვრების შესახებ ქმნის, უმაღლესი რანგის სიმართლედ უნდა მივიჩნიოთ: „პიროვნული მე, რომელიც ავტობიოგრაფიული ნარაციის ცენტრში დგას, აუცილებლად ფიქციური სტრუქტურის მქონეა“ (1985:3), თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეაკინი არ თვლის, რომ ავტობიოგრაფი ფიქციურ პიროვნებას ქმნის. იდენტობის ფორმირებასთან დაკავშირებული ენობრივი კომპეტენციების შეძენისა და ფსიქოანალიტიკური თეორიების გათვალისწინებით, ეაკინი ნარატიულ სტრუქტურებს ადამიანური იდენტობის მაფორმირებელ ელემენტად მიიჩნევს. ამდენად, ფაქტსა და ფიქციას შორის სხვაობა მნიშვნელობას კარგავს, თუმცა არა იმიტომ, რომ ენას რეფერენციალური ხასიათი არ აქვს, როგორც ამას დეკონსტრუქტივისტები აღნიშნავდნენ, არამედ იმიტომ, რომ სინამდვილის ინდივიდუალურ აღქმას არსებითად იგივე ფორმა აქვს, რაც თხრობით ფიქციას. ბიოგრაფიულ სინამდვილეს, რომელსაც ავტობიოგრაფი ეხება, ქმნის მისი (ავტობიოგრაფის) ინტენცია, საკუთარი ცხოვრება ინტერპრეტაციულ ჭრილში გააცოცხლოს (ანუ ბიოგრაფიული სინამდვილე ეკვივალენტურია ავტობიოგრაფის ის ინტენციისა, რომელიც საკუთარი ხცოვრების ინტერპრეტაციულ ჭრილში გაცოხლებას უკავშირდება). წიგნში „სამყაროსთან შეხება“ (1992), ისევე როგორც წიგნში „როგორ იქცევა ჩვენი ცხოვრება მოთხრობად“ (1999) კიდევ უფრო ნათლად გამოკვეთს ეაკინი ავტობიოგრაფიის ამგვარ რეფერენციალურ განზომილებას და კვლავ იმეორებს საკუთარ თეზას ფაქტუალურში ფიქციონალურობის დანახვის შესახებ. ეაკინი იცავს ლე ჟონის ტერმინს ავტობიოგრაფიული ფაქტი. იგი დარწმუნებულია, რომ რეფერენციალურობის გათვალისწინება რეციპიენტისათვის მნიშვნელოვანია იმ ფუნქციის შესასრულებლად, რომელსაც ავტობიოგრაფია ექსპერიმენტული გამოცდილების თვალსაზრისით ასრულებს (ანუ რეციპიენტისათვის ავტობიოგრაფიის რეფერენციალურობა ექსპერიმენტული გამოცდილების თვალსაზრისითაა მნიშვნელოვანი). თუმცა ეს რეფერენციალურობა ახლებურ გააზრებას საჭიროებს, ის მე-20 საუკუნის მიწურულისათვის ჰომოგენური მე-ს მოდელს ვეღარ დაეფუძნება. ტერმინ რეფერენციალურობის შენარჩუნება არ გულისხმობს მის დაკავშირებას ავტობიოგრაფიული აქტისათვის წინმსწრებ იდენტობასთან, ენობრივ ტრანსფარენტულობასთან და სწორხაზობრივ ქრონოლოგიურ თხრობასთან, როგორც ავტობიოგრაფიის „ბუნებრივ“ თხრობასთან, თუმცა თხრობის ქრონოლოგია მნიშვნელოვანია, რადგან ავტობიოგრაფია დროის ფენომენთან დაკავშირებული პროზაული ჟანრია. კონვენციონალური ავტობიოგრაფიული ფორმის სწორხაზოვნება ადამიანური გამოცდილების დროითი ხასიათის ანარეკლია. ეს თხრობის დროით სტრუქტურასა და „ადამიანური გამოცდილების ნარატიულობას“ (ეაკინი) შორის კორელაციას წარმოადგენს. ამგვარად, ავტობიოგრაფიულ ტექსტს, ეაკინის აზრით, ორმაგი ნარატიული სტრუქტურა აქვს, ე.ი. ის (ტექსტი) თხრობითი სტრუქტურირებაა უკვე ნარატიულად დეკოდირებული ადამიანური გამოცდილებისა.

ეაკინი, ისევე როგორც რიკიორი, ავტობიოგრაფიული თხრობის რეფერენციალურობას ახლებურად გაიაზრებს: ავტობიოგრაფია არა იმდენად ლიტერატურული ფორმაა, რამდენადაც თვითქმნადობისა და თვითშემეცნების ფსიქოლოგიური პროცესი. ავტობიოგრაფიული აქტი _ ეს თვითშემეცნების დრამის განსახოვნებაა (ეაკინი 1985: 226). მე-20 საუკუნის ავტობიოგრაფიების ანალიზი აჩვენებს, რომ ერთი მხრივ, როგორ დიდ ყურადღებას აქცევენ ავტორები ბიოგრაფიულ სიმართლეს და მეორე მხრივ, საკუთარი ცხოვრების განსახოვნებაში როგორ რთავენ ფიქციონალობას. ამგვარი კოგნიტიურ-ფსიქოლოგიური და ფენომენოლოგიური ორიენტაციის მქონე კონცეპტთა ღირსება და უპირატესობა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ავტობიოგრაფიის რეფერენციალურობასა და ფიქციონალურობასთან მიმართებით ესენციალისტური და დეკონსტრუქციული თეორიების პოზიციათა მორიგებაში მდგომარეობს.

როდესაც ავტობიოგრაფიულ ჟანრზე ვსაუბრობთ, დამატებით გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ტექსტს აქვს პარადიგმატული და სინტაგმატური პლანი.სინტაგმატური პლანი გულისხმობს კულტურული მეხსიერებიდან სხვადასხვა დეტალის აღებას, ეს შეიძლება იყოს მოტივი, სალექსო საზომი თუ ჟანრობრივი ჩარჩოები და ა.შ.სინტაგმატური პლანი კი მათ კონტექსტუალიზებას გულისხმობს. ფიქციონალურობის ხარისხი სწორედ ტექსტის სინტაგმატურ დონეზე იქმნება.

---

[1]am ukanasknelismimoxilva ixileT nikel-bakoni/Groeben/Sraieri 2000; zogadad, fiqcionalurobisa da fiqciis Sesaxeb Sdr.Llamarku/Oolseni 1994.

[2]Sdr. petersoni 1995.

[3]koni 1990; Stirle 1975.

[4]Sdr. Martinez-bonati 1981; Smiti 1972, 1976, 1980; Llandveari 1975.

[5]Sdr. loSningi 1999a da 2000b

[6]doroTe konis kritika mocemulia pavelTan (1992) da segalTan (2002).

[7]Sdr gansakuTrebiT gabrieli 1975, paveli 1986, Tavi 2: 11-42

[8]Sdr. viqtor linki 1975

[9]Sdr. izeri 1991, landveari 1975

[10]“avtofiqciaze” Sdr. gronemani 1999.

[11]დაწვრილებით ლევესკუ და მაკდონალდი 1982.

[12]ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებული ყურდაღება ეთმობა აფრო-ამერიკელ ტყვეთა ნარატივს (შდრ. სეკორა 1988.