ქართული ავტობიოგრაფიის ტიპოლოგიური ანალიზი

ტიპოლოგიური კვლევის შედეგად განისაზღვრა ქართული ავტობიოგრაფიული პრაქტიკის განვითარების უნიკალური გზა. საქართველოსა და ევროპაში რელიგიური ტექსტებიდან და სეკულარულზე გადასვა სხვადასხვაგვარად მოხდა. მე-18-მე-19 საუკუნეების ლიტერატურაში ევროპულ ავტობიოგრაფიული პრაქტიკის სამი მოდელი შეიქმნა, აქედან ქართული მხოლოდ ერთს თანხვდება, ისიც ნაწილობრივ.

ამავე პერიოდის ქართული ავტობიოგრაფიუიული ტექტსები აშკარად ნაციონალური შინაარსისაა. ევროპულ ავტობიოგრაფიას არ უმუშავია პიროვნენების განვითარების, სოცილაური წინსვლის ისტორიის დაამუშავებაზე. ამისათვის ევროპულ სივრცეში ცალკე ჟანრი (განვიტარების რომანი) არსებობდა. ქართულ სინამდვილეში ამ ჟანრის ფუნქცია ავტობიოგრაფიამ შეითავსა.

ევროპულ ლიტერატურაში რელიგიურ და სეკულარულ ავტობიოგრაფიებს შორის დგას პიეტეტური ავტობიოგრაფია. პიეტეტური ტექსტებით ავტობიოგრაფები გაემიჯნენ რელიგიური გრძობების შესახებ შაბლონებით წერას. ამ ტექსტების თემა კვლავ ავტობიოგრაფისა და ღვთის ურთიერთობაა, თუმცა ავტორები ცდლიობენ ამ ურთიერთობის ინდივიდუალური ფორმები აღწერონ. ამ ტრადიციისაგან განსხვავებით, ქართული ავტობიოგრაფიის სეკულარიზების პროცესი რელიგიურ პარქტიკასთან (ჰიმნოგრაფია-აგიოგრაფია) დაპირისპირებას არ გულისხმობდა. შუასაუკუნეების რელიგიურ ტექსტებსა და მე-19 საუკუინის სეკულარულ ავტობიოგრაფიებს შორის დგას დავით გურამიშვილის „დავითიანი“. ეს უკანასკნეი ჯერ კიდევ არაა სეკულარული, რადგან მასში რელიგიური მოტივი დომინანტურია. ავტობიოგრაფის ცხოვრების სოცილაური ასპექტები არ ჭარბობს. თავის მხრივ, ამ ტექსტში სეკულარიზმის უმთავრესი მახასიათებლია პერსპექტივის ცვლა: რელიგიური მოტივები და ადამიანური ისტორიები ღვთის პერსპექტივდან კი არა დანახული, არამედ ადამიანის.

უნდა აღინიშნოს. მორიტსის ავტობიოგრაფიული ტექსტი ევროპული ავტობიოგრაფიის ისტორიაში განუმეორებელ მოდელს ქმნის, ის ახეხრხებს ფსიქოლოგია და ლიტერატურა ერთმანეთს დაუკავშიროს. ეს მოდელი მე-18-მე-19 საუკუნეების ევროპულმა ავტობიოგრაფიამ აღარ განავრცო. რუსოს აღსარებანსაც ძალიან დიდი გავლენა ჰქონდა ევროპულ ავტობიოგრაფიაზე. უნდა აღინიშნოს, რომ ის ქართულ ავტობიოგრაფიულ ტექსტებთან არანაირ სიახლოვეს არ აჩვენებს, მასში მოვლენათა შერჩევის საფუძველი არაა არც ღვთაებრივი დოგმატები და არც საზოგადოებრივი ფასეულობები. მთელი ავტობიოგრაფია წარმოადგენს მცდელობას საზოგადოება აიძულოს მიიღოს ავტობიოგრაფი ისეთი როგორიც არის, მთელი თავისი ნაკლოვანებებით. რუსოს არ აქვს პრეტენზია განუმეორებლობისა. მესამე მიმართულებას ევროპულ ლიტერატურაში ქმნის გოეთეს ავტობიოგრაფიული ტექსტი. მაში ავტობიიოგრაფის ცხოვრების სიმბოლური გააზრება, ავტობიოგრაფის უნიკალურობა მთავარი მოტივებია.

ამავე პერიოდის ქართული ავტობიოგრაფიუიული ტექტსები გამოკვეთილად ნაციონალურ შინაარს აჩვენებენ, გოეთეს ტექსტებტან უფრო ბავშვობის პერიოდის აღწერისას ავლენენ სიახლოვეს. ევროპულ ავტობიოგრაფიას არ უმუშავია პიროვნების განვითარების, სოცილაური წინსვლის ისტორიის დაამუშავებაზე. ამისათვის ევროპულ სივრცეში ცალკე ჟანრი (განვიტარების რომანი) არსებობდა. ქართულ სინამდვილეში ამ ანრის ფუნქცია ავტობიოგრაფიამ შეითავსა.