"დავითიანი"

დავით გურამიშვილის ტექსტი ცალსახად ავტობიოგრაფიულია. ფილიპ ლეჟონეს მიერ განსაზღვრული ჟანრობრივი მახასიათებელი - ავტობიოგრაფიული ფაქტი - საანალიზო ტექსტში თემატიზებულია. პირველ პირში მოსაუბრე პირისა და ავტორის იდენტურობა მრავალგზისაა აღნიშნული: „დავითიანი ვსთქვი დავით გურამიშვილმან გვარადო ... „სიზმარი დავით გურამიშვილისა  ყვეობასა შინა ... გამომდინარე იქიდან, რომ მსგავსი მინიშნებები ტექსტში მრავლად გვხდება დამატებითი მაგალითების მოხმობა აუცილებელი არაა. დამატებით უნდა აღინიშნოს ის, რომ მთხრობლისა და ავტორის იდენტიფიცირება ხერხდება ისეთ თავებშიც, რომლებშიც მისტიკური ამბებია აღწერილი („მხიარული ზაფხული”) და ერთი შეხედვით, ავტორს არ უნდა უკავშირდებოდეს. ეს ხერხდება მთლიანი „დავითიანისათვის“ დამახასიათებელი ტოპოსების გამოყენებით.

დავით გურამიშვილისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სახელდების საკითხი (ეს ეხება როგორც საკუთრივ მას, ისე - მთელ კრებულსა და კრებულის შემადგენელ ნაწილებს). ის, რომ პოეტს დავითი ჰქვია, თავად მისთვის არსებითი მნიშვნელობისაა (ამას ადასტურებს „დავითიანის“ არაერთი პასაჟი), კრებულს კი, თავდაპირველი ვარიანტის - „გურამიანისაგან“ - განსხვავებით, ფსალმუნთა სახელდების კვალობაზე, უწოდა „დავითიანი“ (ამასაც არაერთგზის უსვამს ხაზს ავტორი).

გურამიშვილისეული ავტობიოგრაფიული კონცეპტის შესასწავლად განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ნაწარმოებთა სათაურებზე დაკვირვება. ამ თვალსაზრისით ტექსტების კვლევისას გამოვლინდა სათაურთა რამდენიმე სახე (აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ქვესათაურების შინაარსობრივი მრავალფეროვნება საანალიზო ტექსტის ფიქციონალურობის მაღალ ხარისხზე მიანიშნებს):  1. თემატური სათაურები, რომლებიც აღწერილი ამბის ძირითად სიუჟეტურ ჩარჩოს გვაწვდიან: „წიგნის მიწერა კახის ბატონისაგან ქართველთ ბატონთან: მეგობრობის თხოვნა“; 2. აღწერილი ამბის ჟანრის განმსაზღვრელი: „უკვდავების წყაროს იგავი“, „სიმღერა დავით გურამიშვილისა“, „იამბიკო“ და სხვ.

„დავითიანის“ ანალიზი ცხადყოფს, რომ კარგად ორგანიზებული ტექტია და ამდენად, გურამიშვილის ავტობიოგრაფიულ პროექტს წარმოადგენს. ამ თვალსაზრისით მნიშნელოვანია, რომ ტექსტის ყოველმონაკვეთს პატატექსტები ერთვის. ხოლო თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ გურამიშვილის მხატვრული კონცეფცია ღრმა თეორიული გააზრების შედეგია, არ შეიძლება შემთხვევითი იყოს „დავითიანში“ პარატექსტებისა და ტექსტის შეუსაბამობა, რასაც საგანგებო ყირადღებას საჭიროებს. განვიხილოთ რამდენიმე მაგალითი:

დავით გურამიშვილი შესავალში დავითიანის ძირითად თემატიკად გამოყოფს უფლის შესახებ საუბარს და „ქართლის ჭირს“:

„ხილად ვსთქვი სიტყვა ღვთისა და ძე კაცთა ნორჩის მვანადო {...}

„ვენახის ღვინო დაძვირდა, ქართლს დაემტერა რა ჭარი,

ვიმცვრიე ჭალას ბაბილო ნაქაჯი და ნაჭაჭარალი“;

მიუხედავად იმისა, რომ ეს თემატური საკითხები თავისი შინაარსობრივი სიღმით რთულად გასააზრებელია, გურამიშვილი საკუთარი თავმდაბლობის მიზეზად  მსოფლმხედველობის სივიწროვეს ან სულიერ სიბრმავეს კი არ მიიჩნევს (ჰაგიოგრაფი ავტორების მსგავსად), არამედ - პოეტური შესაძლებლობების შეზღუდულობას;[1] შესაბამისად, მისთვის ფორმა ისევე მნიშვნელოვანია, როგორც შინაარსი:

„ოდესაც ბრძენმან რიტორმან შოთამ რგო იგავთ ხეო და [...]

ეგრეთვე შოთა რუსთველსა ეს ჩემი ლექსთ მიხდომანი,

ცუდად მომიხდა გვაჯითა ბაძით უმზგავსო ნდომანი.“

დამოწმებულ ციტატაში ირიბად თითქოს ნახსენებია საწერი თემატიკის აზრობრივი სიდიადე, რის გამოც საჭიროა იგავური თხრობა, თუმცა იგავური და ალეგორიული თხრობის მიზანი აქ არაა დაკონკრეტებული. ეს ფიგურები არა იმდენად თემატიკის სიღრმითაა განპირობებული, რამდენადაც  გურამიშვილისათვის შემეცნების ფორმაა და ადამიანური არსებობის საზრისის კონცეპტის საფუძველია. გარდა ამისა, ზემოთ მოხმობილ ციტატაში იგავური თხრობის აუცილებლობა თემატიზებული რომ არაა, ჩანს ა წიგნის პირველი თავის ერთი პასაჟიდანაც:

„შოთა მღერს, მეფე თემურაზ, არჩილ მოსძახის ძმურება,

მეფე ვახტანგ  და იაკობ [დაბლა] ზილს მიეტკბურება;

ბეგთაბეგ , ნოდარ, ოთარი, ონანა ბანს ეშურება,

დვრინვენ ყარან და მამუკა, მე მსურის მათი ყურება“.

მითითებული სტროფის მიხედვით, ჩანს, რომ გურამიშვილი თავის უღირსებას სწორედ პოეტურ შესაძლებლობებში ხედავს და არა - თემატიკის სიღმის წვდომაში.

ფორმისა და შინაარსის მიმართების ამ ასპექტს ადასტურებს „დავიათიანის“ კიდევ ერთი მხატვრულ-გამომსახველობითი მახასიათებელი: ერთსა და იმავე მოვლენას გურამიშვილი რამდენჯერმე უბრუნდება, წარმოდგენილია ერთი ამბის რამდენიმე ვარიანტი.[2]

ინვარიანტის ეს მოდელი, რომლის მიხედვით, ერთი ამბავი სხვადასხვა პერსპექტივიდან გადმოიცემა, დადასტურებულია ანტიკური ხანის ლიტერატურაშიც (მაგალითად, ჰომეროსთან. შესწავლილია რ. ცანავას მიერ) და მე-20 საუკუნის მწერლობაშიც (რ. აკუტაგავასთან...).  აკუტაგავასთან სხვადასხვა პერსონაჟის მიერ აღწერილი  ამბავი ერთმანეთისაგან შინაარსობრივად განსხვავებულია, პერსონაჟთა ფსიქოლოგიურ პრიზმაში სხვადასხვაგვარად გარდატყდება ერთი და იგივე ამბავი. გურამიშვილთან ეს ასე არაა, სხადასხვა პერსონაჟის პოზიციიდან თხრობა ნარაციას მხოლოდ ფორმალურად ცვლის და არა - შინაარსობრივად. ამდენად, გურამიშვილთნ ნაადრევია მულტიპერსპექტიულ თხრობაზე საუბარი, „დავითიანში“ თემატიზებულია მხოლოდ ფორმის ძიება. ეს კი კიდევ ერთხელ მიანიშნებს იმაზე, რომ გურამიშვილისათვის მოვლენის ესთეტიკური აღმა პირველხარისხოვანია. განვიხილოთ ინვარიანტული (ფსევდომულტიპერსპექტიული) თხრობის რამდენიმე მაგალითი:

ტყვეობისაგან თავდაღწეული დავითი უცხო ხალხს გადაეყრება გზად, მათი ნახვით შეშინებული ლოცვას წარმოთქვამს:

„ღმერთო, მომხედე, ვედრება მისმინე, გამიგონეო!

მუხლ-მოღებულვარ არ ძალმიძს აქედამ დაძვრის ღონეო;

ცოდვის მუხრუჭით შეკრულსა მომიშვი, მომიფონეო,

მერმე შენ გზაზე, სად გინდეს, წამიყონეო!

ისეო მწყემსო კეთილო, ჩემებრ წარმწყმედელთ მპოველო!

ჩავვარდი ცოდვის ხნარცვშია, ვსცადე და ვერ ამოველო [...]

თუ მიხსნი, ისევ გმსახურო  ქრისტიანისა სჯულითა,

თუ არა, მომკალ ხორცითა, ოღონდ ნუ წამწყმენდ სულითა“.

ისევე როგორც დანარჩენ საგალობლებში, ამ შემთხვევაშიც გურამიშვილისათვის დამახასიათებლია სახელდება როგორც საკუთარი თავისა, ისე ადრესატისა. ამ სახელდების მიზანი საკუთარი თავისა და ადრესატის, უფლისა თუ ღვთისმშობლის, შემეცნება უნდა იყოს. ამ ლოცვის მთქმელი საკუთარ თავს უძლურად და ცოდვისგან დაბრკოლებულად აღიქვამს („მუხლ-მოღებულვარ“;[3] „ცოდვის მუხრუჭით შეკრულსა“). გურამიშვილი საკუთარ თავს ბიბლიური ისტორიის გათვალისწინებით დაკარგულ ცხვრადაც აღიქვამს. რაც შეეხება ადრესატს, უფალს, მას კეთილ მწყემსს უწოდებს და მხსნელად აღიქვამს.

ამ საგალობელს ქრონოლოგიურად კიდევ ერთი საგალობელი მოსდევს, რომლის დაწერის მოტივი იგივეა, თუმცა ცალკე საგალობლად გამოყოფის გამო მკითხველს განცდა უჩნდება, რომ ისტორიული ფაქტის აღქმის განსხვავებული რაკურსი იქნება ნაჩვენები, მაგრამ როგორც ამას მოგვიანებით წარმოვაჩენთ, არც აღქმის პერპექტივა შეიცვლება (დავითი თავს განსაცდელში მყოფად აღიქვამს და მხსნელად უფალს მოუწოდებს) და არც - საგალობლის შეთხზვის პრინციპი, ისევ მთავარია უფლისა და საკუთარი თავის შემეცნება და ახალი ფორმის ძიება.

თუ ამ მოსაზრებას დამაჯერებლად დავასაბუთებთ, გამოდის, რომ გურამიშვილისათვის სათაურების ფორმირებას არა მხოლოდ ავტობიოგრაფიული ჩარჩოების შექმნის ფუნქცია, არამედ ერთგვარი სიმულირების ფუქციაც აქვს.[4] „დავითიანში“ ქვესათაურების დიდი ნაწილი ქვეთავის შინაარსს გვიცხადებს, ამ შემთხვევაში კი სწორედ დასახელებული მოლოდინით მანიპულირებს ავტორი, ერთგვარად თამაშობს, ქვეთავად გამოყოფს იმას, რაც შინაარსობრივად იდენტურია წინა თავისა. მეორე საგალობლის ტექსტი ასეთია:

„მამავ, შენი ძეო, ვითხოვ, მიბოძეო;

ვიქცევი, ქვესკნელს ვვარდები, მისვეტ-მიბოძეო,

რად გძინავს, აღდეგ, უფალო, აწ განიღვიძეო,

მოდი, გამმართე წელ-გულში, სულ დავიბღუნძეო;

ღმერთო, დავითის მთნეველო, მამო და ძეო [...]

მჭმეო, მსმეო, ჩემო ტანთა მცმეო!

ვერ მოგეშვები ცოცხალი, თუნდა მაწამეო [...]“

თავდაპირველად შევეხოთ საანალიზო საგალობლის შინაარსობრივ მხარეს: ამ საგალობელს, ისევე როგორც წინა ტექსტს, ჰყავს ლირიკული გმირი და ადრესატი. ლირიკული გმირი თავს ისევ განსაცდელში მყოფად და უძლურად აღიქვამს. თუ პირველ შემთხვევაში დავითი თავს „მუხლმოღებულად“ სახელდებს, მეორე საგალობლის მიხედვით „მობღუნძულია“. მსგავსი პარალელური ფორმების არსებობა ამ ორ საანალიზო ტექსტში თვასაჩინოა, ამიტომ შეიძლება, ისინი სქემატურად წარმოვადგინოთ:

ლირიკული გმირი

I საგალობელი	II საგალობელი
მუხლმოღებული	მობღუნძული
ცოდვის ხნარცვში ჩავარდნილი	ქვესკნელს ჩავარდნილი
წარწყმედილი ცხოვარი	ძე

ადრესატი

I საგალობელი	II საგალობელი
მწყემსი კეთილი	შინაარსობრივი ეკვივალენტი (ქვესკნელისაგან დამხსნელი)
უფალი, იესო	უფალი, ღმერთი
არ მოეპოვება ეპითეტი	დამპურებელი, დამარწყულებელი, შემმოსველი

როგორც ვხედავთ, ლირიკული გმირისა და ადრესატის სახელდება ერთნაირია, რაც შეეხება მცირედ გამონაკლისებს (ლირიკული გმირი პირველ საგალობელში თავს წარწყმედულ ცხოვარს უწოდებს, მორეში კი - ძეს, ლირიკული გმირის აღქმა სამი ეპითეტით განვრცობილია), მსგავსი განვრცობა გურამიშვილთან ერთი თავის ფარგლებშიც ხდება და ეს ვერ ჩაითვლება ტექსტის ცალკე საგალობლად გამოყოფის საფუძვლად.

პარატექსტისა და ტექსტის აცდენის კიდევ ერთ გამოვლინებად უნდა აღვიქვათ პროლეფსის ერთი შემთხვევაც.[5] სანამ გურამიშვილი თანადროულ ისტორიულ ამბებს აღწერს, ქართველ მეფეთა გენეალოგიას გვაცნობს, წარმოაჩენს მათ ნათესაურ კავშირს დავით ფესალმუნესთან. ამასთან წინასწარ განგვიმარტავს „ქართლის ჭირის“ მიზეზებს,  გვთავაზობს მომხდარი ისტორიული ამბების აღქმის პერსპექტივას:

„ორთა მათ ჩემთა უფალთა ერთად უხსენე გვარია.

თუმცა ძირთაგან შორს იყვნენ, შრტოდ ახლოს მონაგვარია;

ერთი დავითის ძედ თქმული, რომელმან ივნო ჯვარია,

მეორე ვახტანგ მეხუთე, ქართველთა მეფედ მჯდარია“

ამ სტრიქონებით დავით გურამიშვილს ქართველი მეფეების ყოფა საკრალურ დრო- სივრცეში გადაჰყავს, მათ დავით მეფსალმუნის შთამომავლებად მიიჩნევს. აღქმის პერსპექტივის საკრალიზების მიზნით ამავე თავში ღვთისმშობელი პირველ პირში მიმართავს ქართველ ერს და საკუთარ გულისტკივილს ამცნობს:

ღვთისმშობელმა ჰრქვა: იწამეთ, ვინ ცით გვიწვიმა მანანა.

ქვეყნად უმამოდ ქალწულსა ძე მარწებინა, მანანა,

პაპად, ბებიად ითნია იოკიმე და ანა.

შესანდობელად ყოველთა მით ცოდვა თქვენი მანანა.

ამ პარატექტს ირეალურ ხაისათ ანიჭებს ქართველთათვის ღვთისაგან სასჯელის მოწევის აჭწერა ტროპის სახეებითა და რიტორიკული ხერხებით მწერალი მოლოდინს ქმნის, რომ ისტორიული ამბები, რომლებიც შემდეგ თავებში დეტალურად უნდა აღიწეროს ამავე პერსპექტივიდან იქნება დანახული. აპოკალიპტური პარატექსტის საილუსტარციოდ შეგვიძლია რამდენიმე მაგალითი დავიმოწმოთ:

„ცა რისხვით შუვა განიპის, ქვეყანა შიძვროდისა;

ვენახთ უწვიმის სეტყვანი, მსგავსი ნახეთქი ლოდისა.

მკალია დასცის ყანებსა, ქარი უქროლის ოდისა“ [...]

ხოცა კაცნი და პირუტყვნი, ცხვარნი, ძროხა და ცხენები

კვლავ შეაყენა,მახვილთა სისხლით აღივსო ხევნები [...]

ამ დრამატიზებული და ჰიპერბოლიზებული წანამძრვრის შემდეგ მოულოდნელია, მოვლენათა განვითრების ის კანონზომიერებები, რომელთაც გურამიშვილი შემდეგ თავებში გვთვაზობს: ამ შემთხვევაში არა ზებუნებრივი მიზეზები, არამედ ადამიანური სისუტეები და ყოფითი საფუძვლებია წარმოჩენილი. საილუსტრაციოდ მოვიხმოთ ერთერთი სტროფი:

შეყვარებოდა ორივ მას - ლოთობა, მეძაობანი;

მით დაჰბნეოდა, წართმოდა თვისი ჭკვა და ცნობანი...

მის გამო ვეღარ შეიძლომან ქვეყნის პატრონობანი“.

როგორც ვხედავთ ამ სტროფის მიხედვით ყოვლად ტრივიალურია მიზეზი ქვეყანაში დატრიალური უბედურებისა, სიმთვრალე და მრუშობა, რომელნიც შაჰს საქმეზე კონცენტარციის უნარს უკარგავენ.

ერთისა და იმავე შინაარსის/თემის სხვადასხვაგვარი განსახოვნების კონტექსტშია წარმოდგენილი „დავითიანში“ ავტორისეული ავტოპორტრეტიც: გურამიშვილმა საკუთარი თავი ორგვარად წარმოსახა: სიტყვიერად და იკონურად (თავად ფაქტი საკუთარ ტექსტში ფერწერული/გრაფიკული... ავტოპორტრეტის ჩართვისა ქართულ სინამდვილეში პირველი შემთხვევაა). მათ შორის მიმართების დადგენამდე გათვალისწინებულ ინდა იქნეს ის ისტორიულ-კულტურული ფონი, რომელზეც შეიქმნა გურამიშვილის კრებული: დავით გურამიშვილის ცხოვრება და მოღვაწეობა საქართველოს ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პერიოდს დაემთხვა: მე-18 საუკუნე საქართველოსთვის იყო ქვეყნის მთავარ პოლიტიკურ(შესაბამისად, იდეოლოგიურ) ორიენტირთა განსაზღვრისა და ისტორიული არჩევანის გაკეთების ხანა. ქართლის ჯანიშინი (მმართველი) ვახტანგ მე-6 ევროპასთან კავშირის დამყარებას ცდილობდა და დახმარების თხოვნით საფრანგეთის სამეფო კარზე და ვატიკანში რომის პაპთან საგანგებოდ გაგზავნა სულხან-საბა (თუმცა, ვიზიტი უშედეგო აღმოჩნდა).

საქართველოს კულტურული ცხოვრების სფეროშიც მე-18 საუკუნე გამორჩეულია 2 ნიშნით: ამ დროს ქართულ ლიტერატურაში კვლავ იგრძნობა სპარსული გავლენა და სწორედ ასეთ დროს თვისებრივად ახალ საფეხურზე ადის ეროვნული მწერლობა ორი ავტორის - სულხან-საბასა და დავით გურამიშვილის - შემოქმედებაში. ორივე მათგანი ევროპულ კულტურასაა ნაზიარები: პირველი უშუალოდ, მეორე - შუალობით (გურამიშვილი ევროპულ სააზროვნო პროცესებს უკრაინული კულტურის მეშვეობით ეცნობოდა).

სწორედ გურამიშვილის სახელს უკავშირდება სპარსოფილობის დაძლევა და ქართულ ლიტერატურაში ახალი ეპოქის დასაწყისი.[6] „დავითიანის“ აღქმა არ მოითხოვს თანადროეული ქართული ლიტერატურული ტენდენციების ღრმა ანალიზს, რადგან მისი კონტექსტი სხვა კულტურათა (სლავურ/საკუთრივ უკრაინულ/ და მისი გავლით, დასავლურ სამყაროს) შორისაა საძიებელი.

ამ ნიშნით, დავით გურამიშვილის შემოქმედება არ ემთხვევა მე-18 საუკუნეში ქართული ლიტერატურის განვითარების პროცესს და აღნიშნულ გაუცხოებას 2 მთავარი მიზეზი აქვს: 1. სპარსული გავლენის განუცდელობა (ეს განსაკუთრებით გამოვლინდა „მართლის თქმის“ პრინციპის დაცვითა, თანდროულობის აღწერითა და ავტობიოგრაფიის შექმნით და ენის აღმოსავლური ორნამენტულობისგან გათავისუფლებაში); 2. ბაროკოს სააზროვნო სტილთან სიახლოვე(ეს, უპირველეს ყოვლისა, გამოვლინდა ფორმობრივი ექსპერიმენტების, ჟანრობრივ-სტილური აღრევებისა და თამაშის ესთეტიკის თემატიზებით).

„დავითიანი“ მკითხველზე განსაკუთრებულად ორიენტირებული ტექსტია. წარმოსახვითი ადრესატისადმი საკუთარ სამშობლოს მოწყვეტილი დავით გურამიშვილის უკანასკნელი სათხოვარი მისი სულის მოხსენიებაა: „მომიხსენონ, სხვას არავის რასა ვთხოვ მეტსა“ (წიგნი დ, კა, ამ წიგნის გამლექსავის სახელისა და გვარის მოხსენება, 14).

მთელი კრებულის მსოფლმხედველობრივ საფუძველს ორი უმთავრესი მოტივი ქმნის: ესაა თვითშემეცნებისა და მომავალ თაობათა ხსოვნაში ადგილის დამკვიდრების კონცეპტები. პირველი მათგანი უზენაესთან მიმართების დონეზე განიხილება, მეორე კი - მკითხველისადმი წიგნის ავტორ-პერსონაჟის მიმართების დონეზე. ორივე მათგანი ერთობლივად იკითხება სწორედ გურამიშვილის ავტოპორტრეტში.

სიტყვიერ დონეზე დავით გურამიშვილი საკუთარ თავს რამდენიმე ასპექტით ახასიათებს: ესენია წარმომავლობა (გენეალოგია), ეროვნული იდენტობა, ქრისტიანული აღმსარებლობა, პოეტობა (პოეტური იდენტობის დაფუძნება დავით მეფსალმუნესა და შოთა რუსთველთა სახეებზე), ბერწოვნება (რასაც ავტორი მტკივნეულად განიცდის და რის საკომპენსაციოდაც ქმნის „დავითიანს“), მეფის (ვახტანგ მე-6-ის) კარზე და სამხედრო სამსახურში ყოფნა. გარდა ამ ასპექტებისა, პოეტი წიგნში, სიტყვიერ დონეზე, თავისი ვიზუალური პორტრეტის რამდენიმე შტრიხსაც ასახელებს: ის ცალი თვალით ბრმაა და „ქაჩალი“, ანუ მელოტი.

ნახატზე დავით გურამიშვილმა წარმოადგინა ლოცვად ხელაპყრობილი მამაკაცი, რომელსაც ტანთ კოსტიუმი (ფრაკი ან სამხედრო სამოსი) აცვია, სახის ნაცვლად კი თავის ქალის უხორცო ძვლები აქვს. კოსტიუმი მკვეთრი მეწამული და მწვანე ფერებითაა შესრულებული და მთელ ნახატში გამორჩეულად აქცენტირებული. ამ ფონზე, მეტისმეტად ფერმკრთალია ქაჩალი თავი (აღსანიშნავია, რომ ნახატზე მეჩხერი თმა აქვს პოეტს, ანუ ბოლომდე მელოტი არაა), ვარდისფრად შეფერილი ღაწვებით.

ნახატის ქვემოთ მინაწერია წისქვილის პროექტის[7] შესახებ, მარცხნივ წარმოდგენილია ორსტროფიანი ლექსი, სახელიდებით - ეს კაცი ასე ილოცავს“:

„ღმერთო, მაჩვენე ყანები,

ამ სარწყავთ მონაყვანები;

ღმერთო, დამასწარ ზაფხულსა,

ფქვილს, ამ წისქვილზედ დაფქულსა.

ყოვლადწმინდაო, დამადევ

წყლულედ წამალი სამთელი.

შემაძლებინე, აღვანთო

მე შენს წინაშე სანთელი.“

უშუალო კავშირი ნახატს სწორედ ამ ლექსთან აქვს. საინტერესოა ის, რომ, სათაურიდან („ეს კაცი ასე ილოცავს“) არაა სტანდარტული; „ეს კაცი“ მიანიშნებს ნახატზე, ხოლო „ასე ილოცავს“ - ტექსტზე; შესაბამისად, სახელდება ერთგვარი მაკავშირებელი რგოლის ფუნქციას ასრულებს. ნახატი წიქსქვილის პროექტის შუა ადგილასაა მოცემული და შესაბამისად, მთელი კომპოზიციის აზრობრივ ცენტრს წარმოადგენს. ვიზუალური და ვერბალური ავტოპორტრეტების მიხედვით, დავით გურამიშვილის იდენტობა 3 ნიშნით იკვეთება: იგია სამხედრო პირი, მლოცველი და გამომგონებელი.

ვიზუალური ავტოპორტრეტი ანტინომიურ მოდელზეა აგებული (დაპირისპირებას ქმნის თავის ქალის მსგავსი ბიუსტი (რომელიც ამავე დროს ნიღბის ასოციაციასაც იწვევს) და წითელ-მწვანე საზეიმო კოსტიუმი. აქ თვითდასახელებაც განსხვავებულია: თუ დანარჩენ პოეტურ ტექსტებში ავტორი საკუთარ თავს სახელითა და გვარით იხსენიებს, ნახატს დართულ ლექსში პიროვნული თვითიდენტიფიკაცია გაუცხოების კონცეპტითაა დაძლეული.

ზემოთ განხილული ასპექტების მიხედვით, ცხადი ხდება, რომ „დავითიანში“ წამყვანი ესთეტიკური საფუძველია თამაშის კონცეპტი.[8]

---

[1]აღსანიშნავია, რომ მე-16-მე-18 საუკუნეების ქართულ ლიტერატურაში ერთ-ერთი დომინანტური ხაზი ფორმობრივი ძიებები, ექსპერიმენტებია, რაც დასტურდება ანბანთქებათა არაერთი ნიმუშით (მანამდელი პერიოდის სასულიერო ლიტერატურაში კი ეს აკროსტიხების თხზვით გამოვლინდა).

[2]სამეცნიერო ლიტერატურაში შენიშნულია მედიევალური ხანის ხელოვნების ერთი ნიშანდობლივი მახასიათებელი: „შუა საუკუნეების ლიტერატურული ესთეტიკის მკვლევრებს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ ის ფაქტი, რომ ამ ეპოქის მკითხველი სიამოვნებას იღებს არა ახალი თემებისა და სიტუაციების გააზრებით, არამედ უკვე ნაცნობის, შეჩვეულის ახალ-ახალი ინტერპრეტაციით. ამიტომაც აღნიშნული ეპოქის ლიტერატურაში ერთი და იგივე [sic!] თემის უამრავ დამუშავებას ვხედავთ. ერთი პოეტიდან მეორესთან თითქმის უცვლელად, უმნიშვნელო ვარიაციებით გადადის არაერთი მხატვრული მიგნება და ლიტერატურული ხერხი. ამ ესთეტიკისათვის ეს ფაქტი პლაგიატი კი არა, სასიცოცხლო აუცილებლობაა, რომელზედაც დიდად არის დამოკიდებული მკითხველისა და მსმენელის ინტერესი. ამ რეალობასვე უკავშირდება ერთი და იმავე სიუჟეტის განსხვავებული ვარიაციებიც“ (გ. ლობჟანიძე, „ქართულ-აღმოსავლური მხატვრული გემოვნება და ლიტერატურული უნივერსალიები XVI-XVIII საუკუნეებში“, კრებულში „XVI-XVIII საუკუნეების ქართული ლიტერატურა აღმოსავლური და დასავლური კულტურულ-ლიტერატურული პროცესების გზაშესაყარზე“ (რედ. ირმა რატიანი), თბილისი, 2012, გვ. 59).

[3]სხვაგვარად: მუხლებში ძალა არ მაქვს, ძალაწართმეული ვარ.

[4]ამ თვალსაზრისით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კრებულის ბოლო თავის სახელდება - „მხიარული ზაფხული“. თემატიკითა და განწყობით მასთან სრულიად დაპირისპირებული წინა 3 თავი ერთიანად მკითხველის მიერ აღიქმება როგორც „მწუხარე ზამთარი“; ზამთარ-ზაფხულის ანტინომია კი მსჭვალავს მთელ ქრისტიანულ ხელოვნებას (განსაკუთრებით - ჰიმნოგრაფიას). დავით გურამიშვილის შემოქმედებაში ყინვა/სიცივის, როგორც წუთისოფლის „ამინდის“ შესახებ საინტერესოდ მსელობს ლ. კარიჭაშვილი (იხ. კრებული დავით გურამიშვილი-300).

[5]ნარატოლოგიის მიხედვით, თხრობაში ერთმანეთს უპირისპირდება ისტორიული და თხრობის დღო. ამ თვალსაზრისით დროის  გარდასახვის სხვადასხვა ტიპს გამოყოფენ: მათ, რომელიც  გულისხმობს მოსათხრობი ამბის შესახებ მკითხველისათვის გარკვეული ინფორმაციის წინასწარ მიწოდებას.

[6]ქართულ მეცნიერებაში ტრადიციულად დამკვიდრებული შეხედულების თანახმად, დ. გურამიშვილის შემოქმედება მიეკუთვნება ე.წ. ძველ ქართულ ლიტერატურას, რომელიც მოიცავს პერიოდს მე-5 საუკუნიდან მე-18 საუკუნის ჩათვლით (თვალსაზრისი ეკუთვნის კ. კეკელიძეს). არის სხვა ჰიპოთეზაც, რომელიც ემყარება სწორედ დ. გურამიშვილის შემოქმედების ხელახალ გააზრებას თანადროული ეპოქის აღმოსავლურ და დასავლურ ენოვრივ და მსოფლმხედველობრივ კონტექსტში: „გურამიშვილმა მთლიანად „გადაზილა“ ერთმანეთში საერო და სასულიერო ჟანრული სისტემები - საერო პროსოდიაში თეოლოგიური შინაარსი ცაღვარა, ხოლო „შაირის“ მეტრით დაწერილ ლექსებს „იამბიკო“ უწოდა. ამ თანმიმდევრული და ტოტალური სისტემატიზაციით გურამიშვილი აბსოლუტური ნოვატორი და „მოდერნისტი“ აღმოჩნდა“ (ზ. შათირიშვილი, „როგორ უნდა დაიწეროს ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია“, სამეცნიერო ჟურნალი „სემიოტიკა“ (რედ. ც. ბარბაქაძე), თბილისი, 5/2009, გვ. 250).

[7]წისქვილის პროექტი დავით გურამიშვილს დიდი ფორმატის ქაღალდზე აქვს წარმოდგენილი.

[8]კულტურაში თამაშის მნიშნელობისა და თამაშის კულტურის შესახებ ფუნდამენტური შრომა დაწერა ე. ჰოიზინგამ (ქართულად თარგმნილია გ. ნოდიას მიერ).